رادیوتراپی چیست و انواع آن کدام‌اند

رادیوتراپی یا پرتودرمانی (radiotherapy)، روشی جدید در درمان انواع سرطان ها تومور های جامد است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار داده واز رشد و تکثیر آنها جلوگیری می‌کند. این روش درمانی می‌تواند به تنهایی یا در کنار جراحی و روش شیمی‌درمانی (chemotherapy)، برای انواع تومورهای جامد و برخی سرطان‌ها به کار رود.
در کل می‌‍توان گفت هدف اصلی رادیوتراپی، نابودی سلول‌های سرطانی با کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف توده است. با توجه به نوع و سطح سرطان، پزشک متخصص انکولوژی (متخصص سرطان خون)، دوز و تعداد جلسات پرتودرمانی را تعیین می‌کند.

انواع رادیوتراپی

رادیوتراپی یا پرتودرمانی، یک روش درمانی کلیدی در برابر سرطان های خونی است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی، سلول‌های سرطانی را هدف قرار داده و از بین می‌برد. این روش درمانی انواع مختلفی دارد که هر کدام با توجه به عوامل مختلفی از جمله نوع سرطان، محل تومور و شرایط بیمار انتخاب می‌شوند. در حالت کلی، رادیوتراپی به دو دسته اصلی خارجی و داخلی تقسیم می‌شود. در رادیوتراپی خارجی، پرتوها از طریق دستگاهی خارج از بدن به سمت تومور تابانده می‌شوند، در حالی که در رادیوتراپی داخلی، منبع پرتوزا در داخل بدن و نزدیک تومور قرار می‌گیرد.

1.رادیوتراپی خارجی (External Beam Radiotherapy)

در این روش، پرتوهای پرانرژی ایکس از طریق یک دستگاه به نام شتاب‌دهنده خطی (Linear Accelerator) از خارج از بدن به سمت تومور سرطانی هدایت می‌شوند. این روش رایج‌ترین نوع پرتودرمانی در دنیا است و برای درمان انواع مختلف سرطان‌ها از جمله سرطان‌های پستان، ریه، پروستات، سر و گردن استفاده می‌شود. پرتودرمانی خارجی می‌تواند به سه روش سه‌بعدی (3D-CRT)، تعدیل‌شده (IMRT) یا با هدایت تصویری (IGRT) انجام شود.

رادیوتراپی سه‌بعدی (3D-CRT)

پرتودرمانی تطبیقی سه‌بعدی یا 3D-CRT یکی از روش های پیشرفته در رادیوتراپی خارجی است که با بهره‌گیری از تصاویر سه‌بعدی تومور سرطانی و بافت‌های اطراف آن، امکان شناسایی دقیق‌تر و هدفمندتر تومور را فراهم می‌کنند. در این روش، با استفاده از تکنولوژی‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی، شکل و محل دقیق تومور مشخص می‌شود و سپس با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی درمان، پرتوهای تابشی به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که بیشترین دوز را به تومور برسانند و کمترین آسیب را به بافت‌های سالم اطراف وارد کنند. این روش، دقت برخورد اشعه ها را افزایش داده و عوارض جانبی ناشی از آسیب به بافت های اطراف را کاهش می‌دهد.

رادیوتراپی تعدیل‌شده (IMRT)

پرتودرمانی با شدت تعدیل‌شده یا IMRT یک روش پیشرفته و بسیار دقیق در رادیوتراپی خارجی است که با کنترل شدت پرتو در نقاط میدان تابشی، امکان انطباق دقیق‌تر دوز پرتو با ابعاد و حجم تومور را فراهم می‌کند. در این روش، پرتو به چندین باریکه کوچک‌تر تقسیم شده و شدت هر باریکه پرتو به صورت مستقل قابل تنظیم است. این امر باعث می‌شود که دوز پرتو وارد شده در داخل تومور به حداکثر و در عین حال، دوز دریافتی بافت‌های سالم اطراف غده به حداقل برسد . رادیوتراپی تعدیل‌شده به ویژه برای درمان تومورهایی با اشکال پیچیده و یا تومورهایی که در نزدیکی اندام‌های حساس بدن قرار دارند، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند عوارض جانبی درمان را به شکل قابل توجهی کاهش دهد.

رادیوتراپی هدایت تصویری (IGRT)

پرتودرمانی تحت هدایت تصویر یا IGRT یکی دیگر از روش های پیشرفته در رادیوتراپی خارجی است که با استفاده از تکنولوژی‌های تصویربرداری پزشکی مانند سی‌تی‌اسکن، امکان مشاهده و تصحیح موقعیت تومور را قبل و در حین درمان فراهم می‌کند. در این روش، تصاویر لحظه‌ای از تومور سرطانی گرفته می‌شود و در صورت وجود هرگونه تغییر در موقعیت تومور نسبت به برنامه درمانی اولیه، دستگاه رادیوتراپی به صورت خودکار تنظیم می‌شود تا پرتوها دقیقاً به هدف برخورد کنند. این تکنولوژی به ویژه برای درمان تومورهایی که در نواحی متحرک بدن مانند ریه‌ها و کبد قرار دارند، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و دقت و اثربخشی درمان را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد.

روش‌های پرتودرمانی سه‌بعدی (3D-CRT)، تعدیل‌شده (IMRT) و هدایت تصویری (IGRT) هر یک با تکنولوژی‌های پیشرفته خود، دقت و اثربخشی رادیوتراپی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند. پرتودرمانی سه‌بعدی با استفاده از تصاویر سه‌بعدی، امکان طراحی دقیق فرایند درمان را فراهم می‌کند و برای تومورهایی با اشکال منظم و قابل پیش‌بینی مناسب است. رادیوتراپی تعدیل‌شده با کنترل شدت پرتو، دوز دریافتی بافت‌های سالم را کاهش می‌دهد و برای تومورهایی با اشکال پیچیده و یا نزدیک به اندام‌های حساس ایده‌آل است و در نهایت رادیوتراپی هدایت تصویری با تصحیح لحظه‌ای موقعیت تومور، دقت پرتودرمانی را به حداکثر می‌رساند و در درمان تومورهای متحرک در نواحی مانند ریه و کبد به کار می‌روند . توجه داشته باشید انتخاب روش درمانی مناسب با توجه به نوع، محل و ویژگی‌های تومور و همچنین شرایط بیمار، توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود و هیچکدام برتری درمانی نسبت به یکدیگر ندارند.

2.رادیوتراپی داخلی (Internal Radiotherapy)

در این روش، منبع پرتوزا به صورت موقت یا دائمی در داخل بدن و در نزدیکی موقعیت تومور قرار می‌گیرد. این روش به دو صورت براکی‌تراپی (Brachytherapy) و رادیوتراپی سیستمیک (Systemic Radioisotope Therapy) انجام می‌شود. در براکی‌تراپی، منبع پرتوزا به صورت جامد یا مایع در داخل تومور یا حفره‌های بدن قرار می‌گیرد. در رادیوتراپی سیستمیک، مواد رادیواکتیو به صورت خوراکی یا تزریقی وارد بدن می‌شوند و به سمت سلول‌های سرطانی حرکت می‌کنند. پرتودرمانی داخلی در درمان سرطان‌های پروستات، دهانه رحم، تیروئید و برخی سرطان‌های سر و گردن مورد استفاده قرار می‌گیرند.

براکی‌تراپی (Brachytherapy)

براکی‌تراپی (Brachytherapy) یا نزدیک‌درمانی یک روش درمانی داخلی در رادیوتراپی است که در آن، منبع پرتوزا به صورت موقت یا به شکل دائمی در داخل یا نزدیک تومور قرار می‌گیرد. این روش، امکان تابش دوز بالای پرتو به تومور را با کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف فراهم می‌کند. براکی‌تراپی به دو صورت دوز بالا (High Dose Rate) و دوز پایین (Low Dose Rate) انجام می‌شود. در براکی‌تراپی دوز پایین یا LDR، دانه‌های رادیواکتیو کوچک به طور دائمی در تومور کاشته می‌شوند و به تدریج پرتو آزاد می‌کنند. در براکی‌تراپی دوز پایین یا HDR، منبع پرتوزا به صورت موقت و برای مدت کوتاهی در نزدیکی تومور قرار می‌گیرد و دوز بالایی از پرتو را در چند جلسه به سمت تومور می‌فرستد. براکی‌تراپی می‌تواند به صورت دستی یا با استفاده از دستگاه‌های رباتیک انجام شود و برای درمان انواع سرطان‌ها مانند سرطان‌های پروستات، سینه، دهانه رحم و پوست مورد استفاده قرار می‌گیرد.این روش درمانی به دلیل دقت بالا و عوارض جانبی کمتر، به عنوان یک گزینه درمانی مؤثر برای بسیاری از بیماران محسوب می‌شود.

رادیوتراپی سیستمیک (SRT)

رادیوتراپی سیستمیک (Systemic Radioisotope Therapy) یکی از روش های رادیوتراپی داخلی است که در آن، مواد رادیواکتیو به صورت مایع یا کپسول به بیمار خورانده یا تزریق می‌شود. این مواد از طریق جریان خون به سراسر بدن حرکت کرده و به سلول‌های سرطانی متصل می‌شوند. سپس، با انتشار پرتوهای رادیواکتیو، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند. این روش برای درمان سرطان‌هایی که به سایر نقاط بدن گسترش یافته‌اند (متاستاز) و یا سرطان‌هایی که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. از مزایای این روش می‌توان به هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی در سراسر بدن و کاهش عوارض جانبی نسبت به سایر روش‌های رادیوتراپی اشاره کرد.

برای مطالعه ادامه مقاله به ادامه مطلب (مقاله جامع رادیوتراپی) مراجعه فرمایید.