انسولین و غذاهای تحریک‌کننده ترشح آن

بدن انسان برای ادامه حیات به هورمون‌های مختلفی نیاز دارد که به انجام صحیح وظایف مختلف کمک می‌کنند. یکی از مهم‌ترین این هورمون‌ها، انسولین است که توسط سلول‌های بتای پانکراس تولید می‌شود. اگر بدن به این هورمون پاسخ ندهد یا پانکراس نتواند به اندازه کافی آن را تولید کند، مشکلات و بیماری‌های خطرناکی ایجاد می‌شود.

در این مطلب قصد داریم هورمون انسولین، انواع آن و جزئیات مربوط به آن را بررسی کنیم. پس با ما همراه باشید.

انسولین چیست؟ 
پانکراس دارای سلول‌های خوشه‌ای شکلی به نام جزایر لانگرهانس است. وظیفه اصلی این سلول‌ها تولید انسولین در مواجهه با گلوکز (قند) خون است. بنابراین مقدار تولید هورمون انسولین به میزان گلوکز موجود در خون بستگی دارد. انسولین همچنین مسئول تجزیه انواع پروتئین‌ها و چربی‌هاست تا انرژی لازم برای سلول‌ها فراهم شود. هر گونه اختلال در تولید این هورمون می‌تواند مشکلات زیادی برای سلامتی ایجاد کند.

انسولین چگونه قند خون را کاهش می‌دهد؟

وقتی غذا می‌خوریم، سطح گلوکز (قند) در خون افزایش می‌یابد. پانکراس این تغییر را حس کرده و به سرعت انسولین ترشح می‌کند. انسولین به سلول‌های بدن پیام می‌دهد که گلوکز را از خون بگیرند و به داخل سلول‌ها ببرند تا از آن به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. این فرآیند باعث کاهش قند خون پس از غذا خوردن می‌شود.

اگر انسولین به درستی ترشح نشود یا سلول‌ها به انسولین مقاوم باشند، گلوکز در خون باقی می‌ماند و می‌تواند منجر به تجمع سموم خطرناک و بروز بیماری‌های متعدد شود. این وضعیت، اگر درمان نشود، می‌تواند به مشکلات جدی و حتی مرگ منجر شود.

انواع انسولین

انسولین‌های دارویی براساس سرعت شروع اثر و مدت زمان اثرگذاری‌شان طبقه‌بندی می‌شوند. دیگر عواملی که در طبقه‌بندی انسولین مهم هستند شامل اوج اثربخشی، غلظت، و نحوه مصرف دارو (تزریق زیر پوستی، داخل وریدی یا استنشاقی) می‌باشند.

 انسولین سریع‌الاثر
این نوع انسولین‌ها ظرف ۱۵ دقیقه پس از ورود به بدن شروع به کار می‌کنند. نمونه‌های آن شامل انسولین لیسپرو و انسولین آسپارت هستند. این داروها به سرعت عمل می‌کنند و معمولاً پس از حدود یک ساعت به اوج اثربخشی خود می‌رسند و تا ۲ تا ۴ ساعت پس از تزریق در بدن باقی می‌مانند. این نوع انسولین باید فقط توسط پزشک تجویز شود.

 انسولین رگولار
این نوع انسولین حدود نیم ساعت پس از تزریق وارد جریان خون می‌شود و پس از سه ساعت به اوج اثربخشی خود می‌رسد. انسولین‌های رگولار، که به عنوان انسولین‌های انسانی نیز شناخته می‌شوند، بین ۳ تا ۶ ساعت در خون باقی می‌مانند.

انسولین متوسط الاثر
یکی از انواع انسولین‌های متوسط الاثر، انسولین NPH است که معمولاً همراه با انسولین رگولار تزریق می‌شود. این نوع انسولین بین ۲ تا ۴ ساعت پس از تزریق وارد جریان خون می‌شود و بین ۴ تا ۱۲ ساعت به اوج اثربخشی خود می‌رسد. انسولین NPH تا ۱۲ تا ۱۸ ساعت پس از تزریق در بدن مؤثر است.

انسولین طولانی‌الاثر

انسولین‌های طولانی‌الاثر برای مدت زمان طولانی‌تری در بدن اثر می‌کنند و مزیت اصلی آن‌ها این است که نیازی به تزریق بیش از یک بار در روز ندارند. یکی از معروف‌ترین انواع این انسولین‌ها، گلارژین یا لانتوس (LANTUS) است که تا ۲۴ ساعت در بدن اثر دارد.

مزایای انسولین لانتوس
بدون اوج اثربخشی: این دارو بدون اوج اثر عمل می‌کند، بنابراین خطر افت قند خون را کاهش می‌دهد.
اثربخشی ۲۴ ساعته: بیمار فقط نیاز به یک بار تزریق در روز دارد، که مدیریت دیابت را ساده‌تر می‌کند.

لانتوس معمولاً همراه با داروهای ضد دیابت خوراکی دیگر تجویز می‌شود و این ترکیب بلامانع است. این دارو برای تنظیم قند خون به خصوص در شب بسیار مناسب است. لانتوس به صورت شفاف است و نباید به داخل ورید تزریق شود و همچنین نباید با سایر داروهای انسولین ترکیب شود.

انسولین از چه ساخته می‌شود؟
انسولین امروزی در کارخانه‌های داروسازی با شبیه‌سازی انسولین انسانی تولید می‌شود. در گذشته از انسولین حیوانی استفاده می‌شد، اما اکنون استفاده از آن بسیار نادر است. انسولین به صورت خوراکی قابل استفاده نیست و باید از طریق تزریق زیرپوستی با سوزن‌های ظریف مخصوص مصرف شود.

انسولین از چه حیوانی گرفته می‌شود؟

برای سال‌های زیادی، از انسولین‌های حیوانی برای درمان بیماران دیابتی استفاده می‌شد. این انسولین‌ها عمدتاً از پانکراس پستاندارانی نظیر خوک و گاو به دست می‌آمدند، زیرا انسولین آن‌ها شباهت زیادی به انسولین انسانی داشت.

استفاده از این انسولین‌های حیوانی در برخی بیماران باعث بروز واکنش‌های آلرژیک می‌شد. در سال ۱۹۸۰، انسولین انسانی با استفاده از تکنیک‌های مصنوعی و باکتری‌ها تولید شد. این تحول بزرگی در درمان بیماران دیابتی بود که به انسولین حیوانی آلرژی داشتند. انسولین حیوانی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تایید نشده است، اما هنوز برخی افراد از آن استفاده می‌کنند.

منابع تولید انسولین

برای شناخت منبع تولید انسولین، به بسته‌بندی و شیشه دارو توجه کنید، زیرا منبع تولید آن روی بسته‌بندی نوشته می‌شود.

1. انسولین‌های حیوانی: از پانکراس حیواناتی مانند خوک و گاو تهیه می‌شوند که انسولین مشابه انسان دارند.
2. انسولین انسانی: در آزمایشگاه با استفاده از مهندسی ژنتیک و تکنیک‌های نوترکیب تولید می‌شود و برای افرادی که به انسولین حیوانی حساسیت دارند یا زنان باردار استفاده می‌شود.
3. انسولین آنالوگ: توسط باکتری اشرشیا کلی تولید می‌شود که با سرعت زیادی تکثیر شده و انسولین تولید می‌کند.

نکته مهم

هیچ‌گاه انسولین حیوانی و انسانی را با هم مخلوط نکنید، زیرا این کار می‌تواند خطرات جدی برای بیمار داشته باشد.

چه چیزی باعث افزایش انسولین می‌شود؟

عوامل مختلفی می‌توانند باعث افزایش ترشح انسولین در بدن شوند، از جمله:
– افزایش گلوکز خون
– گاسترین (یک هورمون گوارشی)
– سکرتین (یک هورمون گوارشی دیگر)
– افزایش سطح اسید آمینه در خون

این عوامل باعث تحریک پانکراس برای ترشح بیشتر انسولین می‌شوند.

علت ترشح نشدن انسولین

عوامل مختلفی می‌توانند باعث شوند که پانکراس (لوزالمعده) نتواند انسولین ترشح کند. در برخی موارد، افراد به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند که نوعی بیماری خودایمنی است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های بتا در پانکراس حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. در نتیجه، این سلول‌ها نمی‌توانند انسولین تولید کنند.

وقتی بدن نتواند انسولین ترشح کند، گلوکز (قند) در خون تجمع می‌یابد و به مواد سمی و زاید تبدیل می‌شود. اگر این مشکل درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی برای سلامت فرد ایجاد کند و به بیماری دیابت منجر شود.

در دیابت نوع ۲، مشکل از سلول‌های پانکراس نیست بلکه بدن نسبت به انسولین مقاوم می‌شود. این حالت بیشتر به دلیل عدم رعایت رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی ناسالم به وجود می‌آید. در دیابت نوع ۲، انسولین به میزان کافی ترشح می‌شود، اما سلول‌های بدن به درستی به آن پاسخ نمی‌دهند.

بنابراین، تفاوت اصلی بین دیابت نوع ۱ و نوع ۲ این است که دیابت نوع ۱ قابل پیشگیری نیست و معمولاً به صورت مادرزادی وجود دارد، اما دیابت نوع ۲ بیشتر ناشی از سبک زندگی نادرست است و می‌تواند با تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی مدیریت شود.

نحوه مصرف انسولین

انسولین به صورت خوراکی قابل مصرف نیست زیرا توسط آنزیم‌های گوارشی تجزیه و غیرفعال می‌شود. برای مصرف انسولین باید از روش‌های دیگری مانند تزریق زیرپوستی، تزریق داخل وریدی یا استنشاق از طریق ریه استفاده شود.

 نحوه تزریق انسولین به زبان ساده

برای تزریق انسولین، به سرنگ، قلم انسولین، یا پمپ انسولین نیاز دارید. پزشک معالج شما به خوبی نحوه استفاده از این وسایل را به شما آموزش خواهد داد. معمولاً نقاطی مانند شکم، ران، بازو و باسن برای تزریق انسولین مناسب هستند.

نکات مهم درباره تزریق انسولین

1. تغییر محل تزریق: هر بار محل تزریق را تغییر دهید تا از زخم یا ضخیم شدن پوست جلوگیری کنید.
2. دوز مناسب: دوز انسولین به شدت بیماری، برنامه غذایی و میزان فعالیت بدنی شما بستگی دارد. پزشک معالج با توجه به این عوامل، دوز مناسبی را برای شما تعیین می‌کند.

 عوارض مصرف انسولین

مصرف انسولین ممکن است عوارضی داشته باشد که شامل موارد زیر است:
افت قند خون
بثورات پوستی در ناحیه تزریق یا در کل بدن
چاقی و افزایش وزن در اوایل مصرف
زخم در محل تزریق

واکنش‌های ناشی از انسولین

وقتی به فرد انسولین تزریق می‌شود، ممکن است افت قند خون را تجربه کند. این وضعیت به عنوان “واکنش‌های انسولین” شناخته می‌شود که می‌تواند علائمی مانند موارد زیر داشته باشد:
از دست دادن هوشیاری
تشنج
تعریق سرد
گیجی
عدم توانایی در صحبت کردن
پریدگی رنگ صورت
انقباض بیش از حد عضلات
سفت شدن گلو در افرادی که دچار آسم یا بیماری‌های التهابی ریه هستند

با مشورت با پزشک و پیروی از راهنمایی‌های او، می‌توانید این عوارض را به حداقل برسانید و از درمان با انسولین بهره‌مند شوید.

 تولید انسولین طبیعی با اصلاح سبک زندگی و مواد غذایی

با تغییر در سبک زندگی، تغذیه، و افزایش فعالیت بدنی، می‌توانید تولید انسولین را افزایش دهید و برخی بیماری‌ها مانند دیابت نوع ۱ و ۲ را بهبود بخشید.

مواد غذایی انسولین ساز طبیعی

بعضی از مواد غذایی با قابلیت افزایش تولید انسولین، به عنوان “انسولین ساز طبیعی” شناخته می‌شوند و می‌توانند به افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت کمک کنند.

۱. سیر
سیر با خواص ضد التهابی و آنتی بیوتیکی خود می‌تواند به ترمیم بافتهای آسیب دیده در پانکراس کمک کند و درمان دیابت را تسریع کند.

۲. اسفناج
مقدار بالای ویتامین ب و آهن موجود در اسفناج می‌تواند به ترمیم سلول‌های پانکراس آسیب دیده کمک کند و در ترشح انسولین موثر باشد.

۳. زردچوبه
خواص ضد التهابی قوی زردچوبه می‌تواند به کاهش استرس اکسیداتیو بدن کمک کرده و در مدیریت دیابت مفید باشد.

کورکومین موجود در زردچوبه می‌تواند کنترل سطح کورتیزول بدن و مقاومت به انسولین را کاهش دهد.

با توجه به این مواد غذایی، می‌توانید برای بهبود تولید انسولین و مدیریت دیابت، آن‌ها را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.

مقاومت به انسولین: علت‌ها و علائم

مقاومت به انسولین به وقوع می‌پیوندد وقتی که بدن فرد انسولین کافی تولید می‌کند، اما سلول‌های بدن به این هورمون به درستی پاسخ نمی‌دهند. این وضعیت به مقاومت به انسولین معروف است.

علل مقاومت به انسولین

1. مصرف بی رویه فروکتوز: مصرف زیاد مواد غذایی حاوی فروکتوز می‌تواند باعث مقاومت به انسولین شود؛ زیرا فروکتوز در نهایت به گلوکز تبدیل می‌شود.

2. تخلخل فلور روده‌ای: اختلال در تعادل میکروبیوم روده می‌تواند به مقاومت به انسولین و واکنش‌های التهابی منجر شود.

3.مصرف داروهای خاص: برخی داروها می‌توانند فرد را مستعد مقاومت به انسولین کنند، به ویژه داروهای استروئیدی.

4. استرس و اضطراب: ترشح دائمی هورمون‌های استرسی مانند کورتیزول می‌تواند سطح انسولین را افزایش دهد و مقاومت به انسولین را بالا ببرد.

5. سطح بالای اسیدهای چرب: مصرف زیاد چربی‌ها و افزایش وزن می‌تواند به مقاومت به انسولین منجر شود.

علائم مقاومت به انسولین

افزایش میل به مصرف خوراکی‌های شیرین و احساس گرسنگی مداوم از جمله علائم مقاومت به انسولین می‌باشند. توصیه می‌شود که این علائم و عوامل خطر را تحت نظر دقیق قرار دهید، زیرا مقاومت به انسولین می‌تواند به بروز بیماری‌های جدی مانند دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی عروقی منجر شود.

روش‌های کاهش ترشح انسولین در خون

در مقاومت به انسولین، سلول‌های پانکراس فشار زیادی تحمل می‌کنند و انسولین بیش از حد تولید می‌شود، که ممکن است به اختلالات جدی منجر شود. در زیر راهکارهایی برای کنترل ترشح این هورمون ارائه شده است:

۱. رعایت رژیم غذایی سالم: مصرف میوه‌ها و سبزیجات و اجتناب از غذاهای چرب و پرپروتئین می‌تواند به کاهش ترشح انسولین کمک کند. مصرف زیاد کربوهیدرات نیز می‌تواند باعث افزایش ترشح انسولین شود.

۲. مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین E: برخی مواد غذایی حاوی ویتامین E می‌توانند به کنترل ترشح انسولین کمک کنند.

۳. کاهش وزن**: کاهش وزن می‌تواند به کنترل ترشح انسولین و کاهش مقاومت به انسولین کمک کند.

۴. انجام فعالیت‌های ورزشی منظم: انجام ورزش‌های هوازی و پیاده‌روی می‌تواند به افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین کمک کند و ترشح انسولین را کاهش دهد.

۵. کنترل مصرف کالری: کنترل میزان کالری مصرفی می‌تواند به کاهش ترشح انسولین کمک کند، زیرا مصرف بیش از حد کالری می‌تواند به افزایش ترشح انسولین منجر شود.

مصرف ویتامین‌ها

مطالعات نشان داده است که کمبود ویتامین‌هایی مانند ویتامین دی، امگا ۳، و منیزیم و دیگر مواد مغذی مهم می‌تواند منجر به افزایش ترشح انسولین شود. بنابراین، توصیه می‌شود در برنامه غذایی خود انواعی از ویتامین‌ها و مواد معدنی مهم را شامل شود.

اطلاع رسانی از بیماری‌های زمینه‌ای

بیماری‌هایی نظیر کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، سندروم کوشینگ، آکرومگالی و غیره ممکن است باعث افزایش مقاومت به انسولین و دیابت شوند. به عنوان مثال، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید می‌تواند باعث افزایش قند خون شود و سلول‌های پانکراس را به تولید انسولین بیشتر تحریک کند. همچنین، در بیماری آکرومگالی، سطح هورمون رشد در بدن افراد بالا می‌رود و این ممکن است باعث افزایش قند خون و تحریک ترشح انسولین و مقاومت سلول‌ها به این هورمون شود.

نکات مهم راجع به نگهداری انسولین

1. نگهداری شیشه‌های انسولین: دو شیشه از هر نوع انسولینی که پزشک شما تجویز کرده است نگه دارید. شیشه‌های باز شده انسولین معمولاً تا یک ماه در دمای محیط قابل استفاده هستند. اما بهتر است شیشه‌های باز نشده را در یخچال نگهداری کنید و از نور خورشید دوری کنید، زیرا یخ زدگی ممکن است خواص دارو را تغییر دهد.

2. بررسی قبل از تزریق: قبل از تزریق، مطمئن شوید که دارو شفاف و بدون ذرات کدر یا پالپی است، به ویژه اگر داروی شفاف و رنگارنگ باشد.

3. نگهداری انسولین‌های استنشاقی: انسولین‌های استنشاقی را در یخچال نگهداری کنید و پس از باز کردن بسته بندی آنها، ظرف مدت ده روز استفاده کنید.

4. خروج دارو از یخچال: اگر دارو را در یخچال نگهداری می‌کنید، پیش از مصرف آن را از یخچال بیرون بیاورید تا به دمای محیط گرمتر برسد و برای تزریق آماده شود.

5. اجتناب از فریزر یا مکان‌های بسیار گرم: انسولین را در فریزر یا مکان‌هایی که بسیار گرم هستند، قرار ندهید زیرا ممکن است خواص دارو را تحت تأثیر قرار دهد.

6. تاریخ انقضا و ویژگی‌های دارو: به تاریخ انقضای دارو توجه کنید و از مصرف داروهایی که تغییر رنگ یا کریستال دارند خودداری کنید.

کلام آخر

مقاله به جزییاتی از اهمیت هورمون انسولین برای متعادل نگه داشتن سطح گلوکز و تنظیم انرژی سلول‌های بدن انسان پرداخت. تداخل در تولید این هورمون می‌تواند عوارض جدی داشته باشد، بنابراین توصیه می‌شود با انجام تست‌های دوره‌ای و بررسی وضعیت قند خون، به اختلالات ممکن در این زمینه توجه و اقدام کنید.